ผ้าลายเกล็ดเต่า

จากการศึกษา รวบรวมข้อมูล ตลอดจนการวิเคราะห์ สังเคราะห์ข้อมูลนั้นแล้วทำให้คณะผู้จัดทำได้ทราบข้อมูลเกี่ยวกับผ้าลายเกล็ดเต่า ซึ่งเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นที่คณะผู้จัดทำได้เลือกนำมาศึกษาผลปรากฏว่า

จากวัตถุประสงค์ที่ได้คณะผู้จัดทำต้องการศึกษา คณะผู้จัดทำได้ทำการศึกษาข้อมูลจนได้คำตอบตามวัตถุประสงค์ที่ตั้งขึ้นแล้ว

วัตถุประสงค์

1.เพื่อศึกษาประวัติความเป็นมาและความสำคัญของผ้าลายเกล็ดเต่า

ผ้าลายเกล็ดเต่าเดิมบรรพบุรุษทอผ้าเพื่อใช้นุ่มห่มซึ่งมีตำนานมาแล้วไม่น้อยกว่า 100 ปี

เมื่อประมาณ พ.ศ. 2480 นางคำสี จันทร์โพนงาม อยู่บ้านกระจาย ตำบลหนองหมื่นด่าน อำเภออาจสามารถ จังหวัดร้อยเอ็ด เกิดความสนใจในเสื้อลายราชวัตรจึงนำมาคิดประดิษฐ์ทอเป็นผ้าห่ม อีก 20 ปีถัดมา คุณยายทองสืบได้ย้ายมาอยู่ที่ บ้านคุย ตำบลสามขา อำเภอกุฉินารายณ์ จังหวัดกาฬสินธุ์ ได้ริเริ่มทอผ้าลายเกล็ดเต่าลายราชวัตร(ลายสอง) และลายเชียงใหม่ ส่วนใหญ่ทอไว้ใช้เอง หลายปีต่อมา คุณยายสวย รัศมี ชาวบ้านสามขา ได้ทำการทอผ้าลายเกล็ดเต่าและตัดเย็บเป็นชุดสวยงามจนมีคนสนใจการทอผ้าลายเกล็ดเต่ามากมาย จึงได้ริเริ่มเผยแพร่วิธีการทอผ้าลายเกล็ดเต่าให้ชาวบ้านตำบลสามขาได้ทราบ

ประมาณปี พ.ศ. 2535 นางเทวี ตาลศรี มีความสนใจไปเรียนแล้วออกแบบลายเป็นลายสามลายสี่ที่สวยงามมากยิ่งขึ้น

ผ้าลายเกล็ดเต่าเป็นที่รู้จักมากยิ่งขึ้นเมื่อคุณอภิวดี แก้วหานาม หัวหน้าสถานีอนามัยหนองแวงศรี ตำบลสามขา ได้นำไปตัดเป็นชุดสวมใส่ไปทำงานสวยงามแปลกตา จึงมีชาวบ้านที่สนใจต้องการเสริมรายได้หลังฤดูเก็บเกี่ยวโดยการทอผ้าลายเกล็ดเต่าเพื่อนำไปตัดเย็บเป็นเสื้อผ้า กระทั่งวันที่ 22 พฤศจิกายน พ.ศ. 2544 คุณครูสุรชัยและคุณครูนวลจันทร์ อาจหาญ ครูโรงเรียนสามขาราษฎร์บำรุงผู้เคยสนับสนุนใช้ผ้าลายเกล็ดเต่ามาตลอดมีความต้องการให้คุณภาพของผ้าพัฒนาขึ้นกว่าที่ทำอยู่ จึงเชิญชวนพี่น้องใกล้ชิดมาเข้ากลุ่มทอผ้าเพื่อจำหน่าย ซึ่งตอนแรกมีสมาชิก 2 คน คือ คุณยายก้าน บุญคำและคุณวิเชียร โชติจำลอง คุณครูสุรชัย อาจหาญ ได้นำผ้าไปฝากขายกับญาติที่จังหวัดกาฬสินธุ์ แต่ไม่ประสบผลสำเร็จ คุณครูสุรชัย อาจหาญจึงเดินตลาดเองโดยจำหน่ายและประชาสัมพันธ์ไปตามโรงเรียนที่มีคนรู้จักและขยายไปตามหน่วยงานราชการต่างๆ จนรู้จักแพร่หลาย มีสมาชิกทอผ้าเพิ่มขึ้นเรื่อยๆปัจจุบันมีสมาชิกทั้งหมด 25 คน ภายใต้ชื่อว่า ศูนย์ทอผ้าลายเกล็ดเต่าบ้านหนองแวงศรี บ้านเลขที่ 48 หมู่ที่ 11 ตำบลสามขา อำเภอกุฉินารายณ์ จังหวัดกาฬสินธุ์ โดยได้รับการสนับสนุนจากอุตสาหกรรมภาค 5 จังหวัดขอนแก่น ส่งเป็นสินค้าของตำบลสามขา OTOP 4 ดาว

2.เพื่อศึกษาวิธีการทำผ้าลายเกล็ดเต่า

เริ่มจากการออกแบบลวดลายผ้า

การสร้างลวดลายมีวิธีการโดยการสร้างจากการสอดประสานของด้ายเส้นยืน

(ทางเครือ) และด้ายเส้นพุ่ง(ทางต่ำ) ให้เกิดลวดลายต่างๆ ตามความต้องการ ซึ่งมีองค์ประกอบสำคัญในการทอผ้าต้องมีฟืมเป็นเครื่องกระแทกให้ด้ายเส้นพุ่งชิดติดกันและต้องมีเขา(ตะกอ)ในการยกด้ายเส้นยืนให้ขึ้นลงเพื่อให้เกิดช่องสอดด้ายเส้นพุ่งโดยกระสวย

การที่จะทำให้ฟืมมีความสมบูรณ์จำเป็นต้องมีชุดด้ายเส้นยืนผ่าเขาผ่านฟืมเขาไปด้วยรวมเป็น 1 ชุด เขาหรือตะกอ จึงมีความสำคัญในการทำลวดลาย ให้เกิดขึ้นบนผืนผ้า ซึ่งต้องทำการเก็บเขาโดยใช้เส้นด้ายเล็กๆในการเก็บเขา

จากนั้นขั้นตอนในการทอผ้าลายเกล็ดเต่า

การค้นหูก

การค้นหูก คือ การจัดเส้นด้ายเพื่อใช้เป็นเส้นยืนหรือเส้นเครือ โดยใช้เครื่องมือค้นหูกที่เรียกว่า หลักเฝือ ซึ่งทำด้วยไม้จัดให้เส้นยืนมีจำนวนเหมาะกับช่องฟันฟืมแล้วนำไปเข้าหูกหรือกี่

ต่อด้วยการสืบหูก

การสืบหูก คือ การนำเส้นยืน(เครือหูก)ที่เตรียมไว้มาผูกมัดต่อกับเส้นด้ายที่อยู่ด้าน หลังเขาโดยใช้มือซ้ายจับเส้นยืน มือขวาหยิบเส้นด้ายที่อยู่หลังฟืมมาผูกต่อกันที่ละเส้นเรียงเส้นด้ายตามลำดับห้ามผูกข้ามเส้น

การกางหูก

การกางหูก เป็นภาษาพื้นเมืองของภาคอีสาน หมายถึง การนำด้ายเส้นด้ายยืน(เครือหูก)ที่สืบเสร็จแล้วมาเข้ากี่แล้วออกตะกอทอผ้าต่อไป

และการกรอด้าย

การกรอ หมายถึงการม้วนด้ายเข้าหลอดด้ายด้วยหลา(ไน)หรือเครื่องจักร เพื่อนำไปทอหรือใส่กระสวยสำหรับทอผ้า

การทอผ้าลายเกล็ดเต่า ลายสอง

การทอผ้าลายเกล็ดเต่ามีวิธีการทอที่น่าสนใจ ลายผ้าสวยงามแปลกตา และต้องใช้ความอดทน ขยัน มีสมาธิ เป็นอย่างมาก มีวิธีการและขั้นตอนในการทอแตกต่างจากผ้าชนิดอื่น

การทอผ้าลายเกล็ดเต่าลายสอง (ลายราชวัตร) มีขั้นตอน ดังนี้

1. เลือกด้ายสีขาว – แดง หรือ (สีอื่นตามต้องการ)

2. การเหยียบไม้เหยียบหูก

2.1 เหยียบไม้เหยียบหูกไม้ที่ 1, 2 (จากซ้าย ไป ขวา)สอดกระสวยด้ายเส้นพุ่งสีแดงแล้วทอ

2.2 เหยียบไม้เหยียบหูกไม้ที่ 2, 3 (จากซ้าย ไป ขวา)สอดกระสวยด้ายเส้นพุ่งสีขาวแล้วทอ

2.3 เหยียบไม้เหยียบหูกไม้ที่ 1, 2 (จากซ้าย ไป ขวา)สอดกระสวยด้ายเส้นพุ่งสีแดงแล้วทอ

2.4 เหยียบไม้เหยียบหูกไม้ที่ 1, 4 (จากซ้าย ไป ขวา)สอดกระสวยด้ายเส้นพุ่งสีขาวแล้วทอ

2.5 เหยียบไม้เหยียบหูกไม้ที่ 1, 2 (จากซ้าย ไป ขวา)สอดกระสวยด้ายเส้นพุ่งสีแดงแล้วทอ

2.6 เหยียบไม้เหยียบหูกไม้ที่ 2, 3 (จากซ้าย ไป ขวา)สอดกระสวยด้ายเส้นพุ่งสีแดงแล้วทอ

2.7 เหยียบไม้เหยียบหูกไม้ที่ 1, 4 (จากซ้าย ไป ขวา)สอดกระสวยด้ายเส้นพุ่งสีแดงแล้วทอ

การทอผ้าลายเกล็ดเต่าลายสาม

การทอผ้าลายเกล็ดเต่าลายสาม มีขั้นตอน ดังนี้

1. เลือกด้ายสีขาว – แดง หรือ (สีอื่นตามต้องการ)

2. การเหยียบไม้เหยียบหูก

3.เพื่อให้เกิดความตระหนักและเห็นคุณค่าของการอนุรักษ์ภูมิปัญญาท้องถิ่น

เพื่อให้เกิดความตระหนักและเห็นคุณค่าของการอนุรักษ์ภูมิปัญญาท้องถิ่นคณะผู้จัดทำจึงทำแผ่นพับความรู้เกี่ยวกับผ้าลายเกล็ดเต่าออกมา รวมถึงจัดทำบล็อกให้ความรู้และเอกสารเรื่องผ้าลายเกล็ดเต่าในอินเตอร์เน็ตเพื่อง่ายในการสืบค้นหาข้อมูลของเด็กรุ่นใหม่ ซึ่งจะสอดคล้องกับการปลูกจิตสำนึกของคุณครูและชาวบ้านที่ต้องการให้เด็กๆในหมู่บ้านเกิดความตระหนักและสนใจในภูมิปัญญานี้กระทั่งนำไปต่อยอด พัฒนาและเก็บรักษาภูมิปัญญาท้องถิ่นนี้ไว้ให้อยู่คู่ตำบลสามขาสืบไป

4.เพื่อทราบแนวทางในการอนุรักษ์ให้ภูมิปัญญายังคงอยู่

ในการอนุรักษ์ให้ภูมิปัญญายังคงอยู่จะต้องมีการริเริ่มการอนุรักษ์โดยคนที่สนใจและเห็นความสำคัญของภูมิปัญญาท้องถิ่นนี้ ซึ่งคณะผู้จัดทำเล็งเห็นว่านอกจากการเผยแพร่ในรูปของข้อมูลแล้วนั้นการผลิตผ้าลายเกล็ดเต่าให้เป็นได้นอกจากเสื้อผ้าเครื่องนุ่งห่ม เช่น ผลิตเป็นกระเป๋า ช่อดอกไม้ เข็มขัด เป็นต้น จะช่วยให้ฐานการตลาดของสินค้าจากผ้าลายเกล็ดเต่ากว้างขึ้นอีกระดับ ซึ่งนอกจากจะเป็นการเผยแพร่ภูมิปัญญาแล้วนั้นยังสร้างรายได้ให้แก่ชาวบ้านในชุมชนที่ทอผ้าลายเกล็ดเต่าอีกด้วย

ตัวอย่างวิธีการอนุรักษ์อาชีพทอผ้าลายเกล็ดเต่าในปัจจุบัน

1. ส่งเสริมให้ครู นักเรียน ใส่เสื้อผ้าพื้นเมืองที่ทอด้วยผ้าลายเกล็ดเต่า

2. อนุรักษ์ด้วยวิธีทอผ้าลายเกล็ดเต่า

3. สร้างรายได้เสริมจากการจำหน่ายผ้าลายเกล็ดเต่า

4. ประยุกต์ใช้หุ้มแฟ้มเอกสารเก่าให้ใหม่ได้

5. อนุรักษ์โดยการสอนสาระการเรียนรู้ท้องถิ่น (การทอผ้าลายเกล็ดเต่า)

ค้นหาบล็อกนี้

ผ้าลายเกล็ดเต่า

ผ้าลายเกล็ดเต่า

ความคิดเห็น

แสดงความคิดเห็น